Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

 

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite/Aşırı Hareketlilik Bozukluğu(DEHB), çocukluk dönemine ait en yaygın davranışsal, yapısal ve duygusal sorunlardan biridir. Çocuğun kendini kontrol edebilme alanındaki gelişimsel bir zorluktur. DEHB, çocuğun “yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, ataklık ve dikkat sorunları” olarak tanımlanmaktadır. Bu sorunu yaşayan çocuklar bütün yaşam alanlarında (ev, okul vb.) becerilerini ortaya koyabilmelerine engel olan davranışlar (durup dinlenmeden hareket etme, dürtüsellik vb.)  sergilerler. Bu özellikler çocuğun hem akademik hem sosyal hem de duygusal gelişimini olumsuz etkiler.

 

DEHB Sorunu Yaşayan Çocuk ve Gençlerin Özellikleri:

 

–      0-24 Ay: aşırı hareketlilik, duyguların yoğunluğu, olumsuz ruh hali, zayıf fiziksel düzenleme

–      3-5 Yaş: aşırı hareketlilik, dürtüsellik, kurallara uyumda zorluk, öfkeli tutum, sakarlıklar, tuvalet eğitimin gecikmesi, karşıt gelme davranışları, grup etkinliklerinde sorunlar, bebeksi davranışlar

–      6-8 Yaş: durmaksızın hareket etmek, kurallara uyumda zorluk, dikkat problemleri, kısa süreli dikkat süresi, zayıf dinleme becerisi, desteklenmeye ihtiyaç duyma

–      9-12 Yaş: başarı düşüklüğü (18-53 %), yüksek hata yapma oranı, ödevleri tamamlamada güçlük,okuma ve dil alanında öğrenme güçlükleri (25%), rahatsız edici davranışlar, zayıf sosyal beceriler, kendilerini kontrol etmede güçlük, akran problemleri, evde problemler, sorumlulklarını yerine getirmeme, unutkanlık, çalma, yalan söyleme, eşyalara zarar verme

–      13-18 Yaş: okul performans düşüklüğü, ödevleri hatırlamayla ilgili güçlük, ödevleri tamamlamayla ilgili güçlük, başarısızlık, isyankarlık, otoriteye karşı gelme, aile kurallarını çiğneme, yaşına uygun olmayan sorumsuz davranışlar, madde kullanımı, suç davranışları gösterme, düşük öz-güven, zayıf sosyal ilişkiler

 

DEHB’nin Alt Tipleri:

 

1. Dikkat eksikliğinin ön planda olduğu tip,

2. Hiperaktivite-dürtüselliğin ön planda olduğu tip,

3. Bileşik tip.

 

 

DEHB İçin Tanı Kriterleri

 

Dikkat eksikliği belirtileri:

 

–      Yönergeleri başından sonuna kadar takip edemezler,

–      Dikkatlerini yaptığı işe ya da oyununa vermekte zorlanıyorlar,

–      Evde ya da okulda yapacağı işler ve aktiviteler için gereken

            malzemeleri kaybederler,

–      Siz konuşurken dinlemez gibi görünürler,

–      Detayları gözden kaçırırlar,

–      Düzensiz görünürler,

–      Uzun süre zihinsel çaba gerektiren işleri yapmakta zorlanırlar

      ve bunlardan kaçınırlar,

–      Unutkandırlar,

–      İlgileri kolayca başka yönlere kayar.

 

Hiperaktivite belirtileri:

 

–      Yerinde duramazlar,

–      Oturması gerektiği halde oturamazlar,

–      Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çekerler,

–      Yerli yersiz koşup tırmanırlar,

–      Çok konuşurlar,

–      Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevabını yapıştırırlar,

–      Her zaman bir şeylerle uğraşırlar,

–      Sırasını beklemekte zorlanırlar,

–      Olaylara ya da konuşmalara müdahale edip yarıda keserler.

 

Dürtüsellik belirtileri

 

–      Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme

–      Sıra beklemekte zorluk çekme

–      Başkalarının işine karışma ya da konuşmalarını bölme

 

DEHB’nin okul çağı çocuklarında %3-5 oranında ve erkeklerde kızlara oranla daha sık görülür. Erkek/kız oranı; 4/1’e yaklaşmaktadır.

DEHB olan çocuklarda okul, ev ya da arkadaşlar ile ilgili sorunları çok sık yaşarlar. Okulda; umulanın altında performans gösterirler, dikkatle ilgili sorunları derslerde öğrenmelerini güçleştirir, ödevlerinin başına oturmakta ve tamamlamakta zorlanırlar. Sırasını beklemekte zorlanmaları, arkadaşlarının oyunlarını bölmeleri, düşünmeden davranabilmeleri ve kurallara uymakta zorluk yaşamaları sebebiyle de sıklıkla arkadaşlarıyla sorun yaşarlar. Aynı zamanda sorunlara uygun çözümler bulamadıkları, sosyal ipuçlarını okumada güçlük yaşadıkları ve fiziksel iletişim yolları kullanmayı tercih ettiklerinden dolayı yaşadıkları sorunlar zaman zaman daha da büyüyebilir Ev ortamında da; verilen görevlerin yarsını unutabilmeleri, başladıkları işleri tamamlamakta zorlanmaları, dış uyaranlarla dikkatleri kolayca dağılabilmeleri gibi sorunlar yaşarlar. Eşyalarını, ödevlerini unutabilirler, kaybedebilirler ve bu nedenle aileleri onların “çok unutkan” olduklarını söyleyebilir. Sık sık ufak-tefek kazalar atlattıkları için “sakar” diye nitelenebilirler. Tüm bunlar çocuğun günlük yaşamında, sosyal ilişkilerinde, okul başarısında olumsuz etkilere neden olur.

 

Değerlendirme:

 

       Yapılan değerlendirmelerin çok yönlü olması oldukça önemlidir. Aileden ve çocuk ile yakın temasta olan eğitmenlerinden detaylı gözlem bilgileri alınmalıdır. Çocuğun bulunduğu yaşam alanlarında gözlem yapılmamlıdır. Süreci değerlendirmek için yaplandırılmış testler kullanılmalıdır. Hem akademik hem de duygusal süreçleri bir arada değerlendirildikten sonra tüm bu bilgilerin ışığında çocuğun ve ailenin ihtiyaına göre yönlendirme yapılmalıdır.

 

 

Ailelere Öneriler:

 

–      Olumlu iletişim ve disiplin yöntemleri kullanmak

–      Yaşadıkların sorunun farkında olun ve ona ihtiyaç duyduğu her an yanında destek olacağınızı hissettirmek ve yardımları kademeli azaltmak

–      Olumlu davranışlara odaklanıp onları arttırmayı hedeflemek

–      Basit ve anlaşılır kurallar koymak

–      Zorlandığı konularla ilgili küçük ve ulaşılır hedefler koymak ve başardıkça büyütmek

–      Rutin programlar hazırlamak

–      Öğretmenleriyle yakın ilişkide olmak

–      Fiziksel cezalar kullanmayın

–      Yapmasını istediğiniz davranışlarla ilgili model olmak

 

 

Öğretmenlere Öneriler:

 

–      Olumlu iletişim ve disiplin yöntemleri kullanmak

–      Öğretmene ve tahtaya yakın oturtmak

–      İyi yaptığı alanlarla ön plana çıkmasına destek olmak.

–      Yönergeyi takip ettiğinden emin olmak için göz temasını sürekli tutmak

–      Sözel uyarılar yerine yakınında kalarak ve omzuna dokunarak uyarılarda bulunmak

–      Aile ile yakın temasta ve iletişimde olmak

–      Olmlu davranışlarını ödüllendirmek

–      Zorluk yaşadığı alanlarla ilgili ödül tablolarıyla desteklemek

 

Ayşe Arslanoğlu

Uzman Psikolojik Danışmanı